Ook landrotten spreken zeemanstaal

Dat er zo op het oog iets mis was met één van de springpaarden van de bovenkruisra aan stuurboord, was voor de matroos op een razeilschip voldoende om op aandringen van de bootsman in het want op te enteren en ter plaatse poolshoogte te nemen. Zo ook stond hij niet met de mond vol tanden als hij, alvorens acht glazen te slaan, de 2de stuur voor de platvoet moest porren, waarna hij op z'n gemak het resterende kommaliewant van de pikheet kon spoelen.

Zoals ieder ambacht en iedere vakgroep hun specifieke vaktaal kennen, zo ook is dat het geval met de scheepvaart. En zoals dat zo vaak gebeurt als men onderling over het eigen vakgebied praat, is daar voor een niet ingewijde geen touw aan vast te knopen. Toch heeft geen enkele vakgroep zó sterk zijn stempel gedrukt op het algemene spraakgebruik als met name de zeilvaart van weleer.
De zeeman uit de zeiltijd was een andere dan de zeeman van nu. De zeeman op een zeilschip was redelijk lang (vaak vol kommer en kwel) onder zeil. Zijn schip was zijn werk en tevens zijn thuis.

Afgezien van de toestanden aan boord van sommige schepen, die de zeeman vaak dwongen tot een opstandig en onaangepast gedrag, zorgde de lange reis er nog eens voor dat hij sociaal gezien vrij geïsoleerd leefde en een apart staande vakgroep vormde met een geheel eigen taalgebruik. Een taalgebruik met een enorme symboliek, gebaseerd op zijn afhankelijkheid van weer en wind, schip en tuig. Die elementen bepaalden zijn doen en laten, denken, zwijgen en vooral zijn spreken. Een andere taal kende hij niet!

Aangezien de zeilscheepvaart daarnaast nog eens vele eeuwen lang vrijwel de enige vorm van vervoer en daarmee een voorname bron van werkgelegenheid vormde, kunt u zich voorstellen dat het spraakgebruik van de zeeman ruimschoots en langdurig aan de wal verzeild is kunnen raken.
De zeemanstaal is een cultuurhistorisch erfgoed. Al in de loop van de 2e helft van de 17de eeuw werden 'scheepsspreekwoorden' verklaard. En ook daarna bleef de zeemanstaal de gemoederen bezighouden.

Hoewel de zeemanstaal veelomvattend is, is het mijn bedoeling de aandacht te vestigen op het feit dat u en ik en verder iedere landrot met vaste grond onder de voeten in het dagelijks leven, zonder dat wij daar erg in hebben, woorden, uitdrukkingen en gezegden bezigen, die de zeeman gebruikte op zijn onophoudelijk bewegende zeilschip.

Want wat is die valreep precies als u op de valreep nog iets moet doen? Wat is het hart als u iemand een hart onder de riem wilt steken? En heeft u iemand wel eens een ander zien aftuigen? Komt ook uit de zeiltijd. Heeft u wel eens geproost op de goede afloop, na alle klippen omzeild te hebben, waarna het u voor de wind ging en de tegenpartij bakzeil moest halen, als extra tegenvaller voor de kosten moest opdraaien en vervolgens aan de grond zat? U bent vast wel eens overstag moeten gaan nadat u bot had gevangen. Misschien heeft u het toen over een andere boeg gegooid, kreeg u er wellicht een keer de wind onder en die ander de wind van voren. U had hem ook de loef kunnen afsteken of hem de volle laag kunnen geven. Maar u kunt vast wel iets vreedzamers bedenken dan uw woede ergens op te botvieren. Let er daarbij op dat u geen wildebras wordt want dan valt er met u geen land meer te bezeilen.